კიდობანი

დიდი ქართველი მწერლები

არტურ ლაისტის მოგონება ილია ჭავჭავაძეზე

როგორ ასწავლა ილიამ ლადო მესხიშვილს ქართული

    ლადო მესხიშვილი დაიბადა ცნობილი ქირურგის - სარდიონ მესხიშვილის ოჯახში. სარდიონს პეტერბურგის ქირურგიული აკადემია ჰქონდა დამთავრებული. როგორც შეძლებულ და განათლებულ კაცს, უნდოდა შვილებიც განათლებულები ჰყოლოდა, მის ოჯახში მხოლოდ ფრანგული ლაპარაკი ისმოდა, გუვერნიორების ტევა არ იყო. პატარა ლადო მამამ ჯერ ფრანგულ პანსიონში მიაბარა, სადაც მარტო ფრანგულად ასწავლიდნენ. ოთხი წლის შემდეგ ისურვა, მას გერმანულიც სცოდნოდა და ერთი გერმანელის ოჯახში მოაწყო. ქართული ვიღას ახსოვდა. არადა, სარდიონ მესხიშვილი მამათა და შვილთა ბრძოლში მამების მხარეს იდგა და 1861 წელს ჟურნალ „ცისკრის“ მეექვსე ნომერში ილია ჭავჭავაძის გამაკრიტიკებელი წერილი გამოაქვეყნა, ენას უწუნებდა პოეტს.

მამის გარდაცვალების შემდეგ ლადო კიევის სამხედრო გიმნაზიაში მოხვდა. ამის შემდეგ სულ საქართველოს გარეთ იყო, იქ დაავადდა, ერთი კეთილი ადამიანის წყალობით მასწავლებლის მოწმობა მიიღო, ჩამოვიდა თბილისში და, რაკი სცენა უყვარდა, ხოლო ქართული არ იცოდა, რუსულ დასში ჩაეწერა. ილია ჭავჭავაძე და დავით ერისთავი რომ არ გამოჩენილიყვნენ, ქართული თეატრი და კულტურა დიდ ხელოვანს დაკარგავდნენ.

ასეა. მამა ქართული ენის ქომაგი იყო და შვილს ქართველობას აკარგვინებდა, საქართველოს კი შვილს უკარგავდა.

     მსახიობ კოტე ყიფიანისაგან დავით ერისთავს ესმა, რომ რუსულ დასში ერთი შესანიშნავი ქართველი მსახიობი ჰყავდათ, რომელმაც სამწუხაროდ ქართული არ იცოდა. დავით ერისთავი დაინტერესდა და ილია ჭავჭავაძესთან ერთად თეატრს მიაშურა. იდგმებოდა ი. ჩერნიშევსკის „წამხდარი ცხოვრება“, რომელშიც ლადოც მონაწილეობდა. ახალგაზრდა მსახიობს ისე მოუხიბლავს დავით ერისთავი, რომ მწერალს წამოუძახნია: ძლივს არ ვნახე ჩემი ხიმშიაშვილიო. სპექტაკლის დამთავრების შემდეგ ილიასთან ერთად კულისებში წასულა ლადოს გასაცნობად. ილიამ რომ გაიგო, ლადო სარდიონის შვილი იყო, გაუკვირდა, ქართული ენის ქომაგის შვილმა მშობლიური ენა როგორ არ იცისო.

   - სარდიონის შვილს არ გეპატიებათ მშობლიური ენის არცოდნა. როგორი ქართველი ხართ, ყმაწვილო, როდესაც სამშობლოს სცენას გაურბიხართ. არ არის მოსაწონი თქვენი საქციელი. ჩვენი სცენა ჯერჯერობით ღარიბია და ვისაც ნიჭი და უნარი აქვს, მოვალეა მის აყვავებას შეუწყოს ხელი.

    ლადო დარცხვენილი იდგა დიდი ილიას წინ. 
 ილია სიყვარულით შესცქეროდა ნიჭიერ ჭაბუკს და იმას ფიქრობდა, როგორ შემოებრუნებინა იგი ქართული სცენისაკენ. დავით ერისთავიც ვერ ისვენებდა. მან უკვე იპოვა ლევან ხიმშიაშვილის როლის შემსრულებელი, მაგრამ ლადომ რომ ქართული არ იცოდა? ლადომ პირობა დადო, რომ ქართულს ისწავლიდა. აასრულა კიდეც დაპირება, ისწავლა ქართული მეტყველება, მონაწილეობდა სხვადასხვა ქართულ სპექტაკლებში, იყო წარუმატებლობაც და წარმატებაც. ბოლოს დადგა 1882 წლის 20 იანვარი. თბილისის თეატრს ზღვა ხალხი მიაწყდა. პირველად იდგმებოდა „სამშობლო“. მეორე მოქმედებაში სცენაზე გამოჩნდა ლევან ხიმშიაშვილი - ლადო მესხიშვილი. მისმა თამაშმა აღაფრთოვანა მაყურებელი. როგორც ეკატერინე გაბაშვილი იგონებს, როცა მესამე მოქმედებაში სცენაზე ქართული დროშა შემოიტანეს და გმირები ფიცს დებდნენ,  მაყურებლები ერთიანად ფეხზე დადგნენ და ეროვნული დროშის წინ მუხლს მოიყრიდნენ, რომ თეატრი გაჭედილი არ ყოფილიყო და მუხლის მოსადრეკი ადგილი ჰქონოდათო.

სწორედ ამ ამბავმა გააღიზიანა რუსი შოვინისტები, ამიტომ დაბეჭდა გესლით და შხამით სავსე წერილი შავრაზმელმა კატკოვმა „მოსკოვსკიე ვედომოსტში“ და ურცხვად განაცხადა, ქართველებს უჯობთ, თავიანთი დროშა ცირკს მიჰყიდონო. მას საკადრისი პასუხი გასცა ილიამ თავის წერილში „კატკოვის პასუხად“.